İleri Dönüşüm (Upcycling) Nedir?​

Yeni bir dünya, yeni bir vizyon: İleri dönüşüm upcycling nedir?

Tüm dünyada etkisi hızla artan küresel ısınma, doğal kaynakların günden güne tükenmesi, enerji ve hammadde krizi, hava, su, toprak kirliliği ve daha nice sebep sürdürülebilirliği, çevre dostu alışkanlıklar benimsemeyi kaçınılmaz kılıyor ve mümkün olduğunca acil adımların atılması gerektiğini gözler önüne seriyor. Pek çok marka, şirket, kuruluş ve dünya devi öncüler bu konuda son yıllarda büyük aksiyonlar alıyor olsa da bireysel anlamda da yapabileceğimiz pek çok şey var. Bu konuda atabileceğimiz ilk adımlardan biri de “dönüşüm”.

“Sürdürülebilirlik” ve “dönüşüm” söz konusu olduğunda akıllara ilk olarak “geri dönüşüm” geliyor olsa da etkili bir başka yöntem daha var: upcycling, yani ileri dönüşüm. Sürdürülebilirlik dünyasında giderek daha popüler hale gelen ve son dönemde özellikle moda endüstrisinde artan örnekleriyle de ilham veren upcycling’i gelin daha detaylı keşfedelim ve kendimiz neler yapabiliriz yakından bakalım.

Upcycling = İleri dönüşüm

Upcycling, bir nesneyiyeniden kullanmak için orijinal halinin değerini artıracak şekilde dönüştürmek anlamına geliyor. Başka bir deyişle ileri dönüşüm, eski ve hatta kullanılamaz bir şeyden yeni ve kullanılabilir farklı bir şey üretmek olarak ifade edilebilir.

Upcycling’i daha iyi anlayabilmek adına farklı bir geri dönüşüm uygulaması olan downcycling’le karşılaştırabiliriz. Her iki kavram da bir geri dönüşüm yöntemi; ancak downcycling uygulamasında malzemeler genellikle parçalanıyor ve orijinalinden daha az değerli olduğu düşünülen bir ürün ortaya çıkıyor: Kağıt, cam, alüminyum ve plastik gibi atıkların dönüştürülerek daha az kaliteli hammaddeler üretilmesi gibi. Upcycling’de ise eski malzemeler yeniden kullanılıyor; ancak sonuçta eskisinden daha değerli ve işlevsel bir ürün ortaya çıkıyor: Artan kumaş parçalarından tasarlanan yeni bir kıyafet, artık çalışmayan eski tüplü televizyondan dönüştürülen sevimli bir kedi yatağı ya da bir adım daha ileri gidersek plastik atıklardan üretilen ayakkabılar gibi...

Upcyclingin doğaya ve insana katkıları

Upcycling sürecinin faydalarını şöyle özetleyebiliriz:

1. Atıkları azaltır
Upcycling, elinizdeki orijinal ürünün -ne kadar eskimiş ya da kullanılamaz olsa da- çöpe gitmesini ve doğaya zarar vermesini önler. Üstelik bu konuda diğer geri dönüşüm uygulamalarından da daha etkilidir. Örneğin söz konusu ürün geri dönüştürülebilir plastik dahi olsa, downcycling ile yalnızca birkaç kez dönüştürüldükten sonra biyolojik olarak parçalanamıyorsa atık depolama alanlarına gönderilir. Ancak upcycling ile ürünler çok daha uzun süre dayanabilen ve farklı amaçlar için kullanılabilen pek çok şeye dönüştürülebilirler.

2. Yeni kaynak ihtiyacını azaltır
Bir şeyi ileri dönüştürerek kullanmaya devam etmeniz demek, ihtiyacınız olan hammaddeye zaten sahip olduğunuz ve yenisinin üretimini talep etmediğiniz için, yeni kaynaklara olan ihtiyacın da azalması demek. İleri dönüşüm üretimde yaygınlaşması durumunda kirlenmekten kurtarabileceğiniz su kaynaklarını ya da kesilmekten kurtarabileceğiniz ağaçları ve dolayısıyla koruyabileceğiniz doğal yaşamı bir hayal edin!

3. Daha az üretim = daha az karbon emisyonu
Her ne kadar yeryüzünde “doğal olmayan” dağların oluşmasına neden olan çöp ve atık miktarını azaltmak konusunda etkili olsa da; hammaddesi bitmiş bir ürünü dönüştürme süreci yani downcycling, özellikle seri üretim sırasında yüksek karbon emisyonlarına yol açabilir. Dolayısıyla downcycling bir şeyi çöpe göndermekten çok daha iyi olsa da “upcycling” gezegenimiz için daha faydalı…

4. Yaratıcı, bütçe dostu ve çevreye duyarlı bir hobi
Upcycling gezegenimize olan faydalarının yanı sıra, insan yaşamına da sosyal ve ekonomik faydalar sağlayabilir: Yaratıcılığı teşvik eder ve bazılarımız için oldukça eğlenceli bir hobiye dönüşebilir. Bu süreçte karbon ayak izinizi düşürmek ve çevre için anlamlı bir şey yapıyor olmak, oldukça tatmin edicidir. Halihazırda sahip olduğunuz ürünleri yenilerine dönüştürerek elde edeceğiniz bütçe tasarrufu da cabası…

Dünyadan ilham veren upcycling örnekleri
Upcycling trendinin giderek daha popüler hale gelmesi, günümüzde pek çok lüks markanın bu konuda adım atması için ilham verici oldu. Örneğin lüks giyimin sürdürülebilirlik öncülerinden olan Stella McCartney, pandemiden sonra operasyonlarını gözden geçirdi ve yeni belirlediği manifesto çerçevesinde, üretimde kullandığı malzemenin %99’unu upcycling ile yeniden değerlendirmeye başladı. Tıpkı Stella McCartney gibi ünlü marka Chloé de upcycling konusunda pek çok adım atıyor. Chloé’nin sanat yönetmeni Gabriela Hearst'ün yeni görünümlü Edith çantaları, tamamen upcycling ile yaratılmış ürünlerden oluşuyor. Louis Vuitton erkekleri için eski koleksiyonlardan ileri dönüştürülen SS21 LV Spor Ayakkabı da bir diğer upcycling örneği.

Son zamanların en ilham verici upcycling örneklerinden biri ise Netflix’in “Next in Fashion” isimli reality şovundan! İlk sezonu 2020’de yayınlanan bu eğlenceli yarışma, umut vadeden moda tasarımcılarına kendilerini gösterme fırsatı sunuyor. İlham verici olan detay ise yarışmanın ikinci sezonunu, upcycling ile yeni bir koleksiyon oluşturan Nigel Xavier’in kazanmış olması. Genç tasarımcı, Woodstock Festivali’nden ilham alarak dantel, kot ve örgü gibi artık kumaşları bir araya getirerek bir patchwork serisi oluşturdu. Oluşturduğu bu ezberbozan seriyle 200.000 dolar kazanırken aynı zamanda RenttheRunway.com’da kendi koleksiyonlarını sunma fırsatı yakaladı.

Günlük hayatta yapabileceğiniz upcycling fikirleri
Peki bizler bugünün gezegen dostu trendi upcycling’e nasıl ayak uydurabiliriz? Elbette internette bu konuda ilham alabileceğiniz yüzlerce fikir ve YouTube videosu bulabilirsiniz. Bununla birlikte, evinizde olması muhtemel ürünleri nasıl ileri dönüştüreceğinize dair aşağıdaki fikirler de size yardımcı olabilir:

• Evinizdeki eski ahşap merdiveni boyadıktan sonra raflar ekleyerek bir kitaplığa dönüştürebilirsiniz.
• Eski büfenizi boyayıp yeni kulplar ve kablo delikleri açarak bir TV sehpası yapabilirsiniz.
• Ahşap paletleri bahçe, balkon gibi alanlarda dikey bahçe saksıları olarak kullanabilirsiniz. Benzer şekilde bir ahşap palete sadece ayaklar ekleyerek ondan retro esintili bir sehpa yaratabilirsiniz.
• Geniş cam kavanozları sevilen dekorasyon öğeleri olan teraryumlara dönüştürebilirsiniz.
• Eski cam şişelerin altlarını bir cam kesme makinesi ile keserek, içlerinden hasır iplerle ampül sarkıtıp şık bir avize haline getirebilirsiniz ya da bir lambadere çevirebilirsiniz.
• Artık giymediğiniz eskiyen giysilerinizden biraz kartonun da yardımıyla sevimli kedi evleri yapabilirsiniz. Dantel, saten gibi giysi artıklarından ise kolyeler ve peçete halkaları gibi dekoratif aksesuarlar oluşturabilirsiniz.
• Deponuzda unutulmuş eski ahşap bir pencere mi var? Ondan kolayca bir antika dolabı veya banyo dolabı yapabilirsiniz. Bunun için yapmanız gereken tek şey pencerenin boyutuna uygun bir kutu oluşturmak. Benzer şekilde eski ahşap pençeleri, bir sehpanın üzerinde kullanmak da şık bir dekorasyon fikri olabilir.

Upcycling, artık kullanılmayan nesnelere yeni bir hayat vermenin eğlenceli ve çevre dostu bir yolu. Çöpe gidecek bir ürünü kurtardığınızda dolaylı olarak atıkları azaltmış, enerji tasarrufu sağlamış ve istenmeyen ürünleri elden çıkarma zahmetinden kurtulmuş oluyorsunuz. Çevreye, yaratıcılığımıza ve bütçemize olan katkıları da ortada. Peki öyleyse, başlamak için ne duruyorsunuz?